- Sıcak çarpması ACİL bir durumdur.
- Güneş çarpması olarak da bilinmesine rağmen, sıcak çarpması için mutlaka güneşe maruz kalınması gerektirmez.
- Güneş çarpması genelde 40 derecenin üstündeki havalarda ortaya çıkar.
- Çocuklar ve yaşlılar özellikle risk altında olmasına rağmen, genç erişkinlerde de görülebilir.
- Uzun süre yüksek sıcaklıklara maruz kalmaktan, vücudun aşırı miktarda ısı üretmesinden ya da genellikle bu iki durumun birleşiminden doğan nedenlerle ortaya çıkar.
- Sıcak çarpması (ya da güneş çarpması) durumu şüphelenildiği an acilen gerekli önlemler alınmalı ve ciddi durumlarda ambulans çağrılmalıdır.
Sıcak bir ortamda, insan vücudu, kan akışını deriye doğru artırarak terleme olayını gerçekleştirir. Sıcak havayı soluk verme yoluyla dışarı atarak kendisini fazla ısıdan kurtarır. Dolayısıyla vücudum normal sıcaklığı dengede tutulur. Uzun süre sıcaklığı veya güneşe maruz kalındığında bu mekanizmalar tam olarak görevini yapamaz duruma gelir ve ısı nedenli belirtiler ortaya çıkar. Daha ileri durumlarda organ yetmezliği yol açar. Tedavi olunmadığı durumlarda ciddi, hatta ölümcül sonuçlar doğurabilir.
Sıcak çarpmasının ilk aşaması, aşırı miktarda sıvı ve terdeki tuz kaybıyla oluşan halsizlik durumuna sıcak bitkinliği denir.
Vücut normal sıcaklığını dengede tutamaz duruma geldiğinde de sıcak çarpmasının tüm belirtleri kendini gösterir; örneğin, kollarda, bacaklarda ve bazen de karında ani ve ağrılı kas spazmları görülür..
Kan sıcaklık seviyesi, normal aralığının üzerine çıktığında, beyindeki kontrol merkezi olan hipotalamus,dolaşım sistemine sinyaller gönderir: kan dolaşımını artırmak ve özellikle derideki kan damarlarını genişletmek içindir bu sinyaller. Genişleyen kan damarlarından daha fazla kan akmasıyla, kandaki fazla ısı daha soğuk olan dış ortama verilir. Bu mekanizma, kanı soğutmak için yeterli olmaz ise, ter bezleri deriyi soğutmak macıyla “ter” üretmeye başlar. Fakat hava sıcaklığı çok yüksek ise, bu mekanizma işleyemez hale gelir ve kanın deri yüzeyine yakın damarlardaki dolaşımı yeterli soğumayı sağlayamaz, vücut sıcaklığı daha çok artar. Vücut, kaybettiğinden daha fazla ısı üretmeye başladığında, merkezi vücut ısısı sıcak bitkinliğine, ileri durumlarda ise sıcak çarpmasına neden olabilecek tehlikeli seviyelere çıkar.
Sıcak çarpması genellikle çok yüksek sıcaklıklara maruz kalındığında görülür. Nemli hava, terlemeyle sağlanan soğutma mekanizmasını azaltıcı bir etkendir. Kalın giyinmek, çok yemek yemek ve/veya fazla alkol tüketmek de sıcak çarpmasını tetikleyebilir.
Güneş çarpması belirtilerinin ortaya çıkmasının temel nedeni, su kaybından çok tuz ve minerallerin kaybıdır.
Sıcak Çarpmasında Kimler Risk Altındadır?
- Yüksek sıcaklığa maruz kalan herkes risk altındadır.
- Aşağıdaki gruplar ise özellikle yüksek risk altındadırlar :
- Çocuklar
- Yaşlılar
- Damar sertliği ve kalp yetmezliği olanlar
- Şeker hastalığı olanlar
- Alkol bağımlıları
- Deri hastalıkları olan hastaları
- Vücudun sıcaklık dengelenmesini engelleyen ilaç kullanan insanlar: Atropin içeren gastrointestinal ilaçlar, Antidepresanlar, Antipsikotikler, Beta-bloker içeren kardiyovasküler ilaçlar, Diyüretikler, Parkinson hastalığı ilaçları
- Uzun mesafe koşucuları ve bisikletçilik sporuyla uğraşanlar
Sıcak Çarpması Belirtileri
- Sıcak ve kuru cilt
- Terleyememe
- Cilt önce kızarır daha sonra soluk ve morumsu bir renk alır
- Normalden daha hızlı soluk alıp verme
- Hızlı nabız atması
- Vücut sıcaklığının hızlı bir şekilde 40 derece ve üzerine çıkması
- Baş ağrısı
- Kas krampları
- Açılmış göz bebekleri
- Tutarsız konuşmalar, çevreyi tanıyamama, şaşkınlık, agresif konuşma ya da davranışlar, ajitasyon ve halüsinasyonlar
- Uyuklama ya da sersemlik hali
- Havale geçirme
- Bilinç kaybı
- Sıcak bitkinliğinde ise şu belirtiler görülür:
- Halsizlik ve bitkinlik
- Gergin ya da ağrıyan kaslar
- Bulantı ve kusma
- Solgun ve soğuk cilt
- Zayıf ve hızlı nabız
- Şaşkınlık
- Yavaş terleme
- Sersemlik ve denge bozukluğu
- Bayılma
- Koyu sarı ya da turuncu idrar
- İshal
Sıcak Çarpması Teşhisi Nasıl Konulur?
Doktor hastanın semptomlarını gözden geçirir ve kan basıncını ve sıcaklık değerlerini kaydeder. Ağız içi sıcaklığı yerine rektal sıcaklık ölçülür. Gerekirse hastadan kan ve idrar örneği de alınır.
Sıcak Çarpmasının tedavisi acil durumdur.
Eğer bir kişinin güneş-sıcak çarpmasına uğradığını düşünüyorsanız bir ambulans çağırın ya da onu acilen hastaneye götürün. İlk müdahalenin amacı olabildiğince çabuk bir şekilde yüksek vücut sıcaklığını düşürebilmektir. Tıbbi yardım beklerken aşağıdaki ilk yardım önlemleri alınabilir:
Soğuk Duş Yaptırın
Hastanın elbiselerini çıkarıp hastayı soğuk su banyosuna sokun. Eğer bu mümkün değilse vücudunu ıslak bir çarşafla ya da havluyla sarın, kol ve bacaklarını buz parçalarıyla ovun. Yeterli su yoksa baş ve boyun bölgesini soğutmak öncelikli tercih olmalıdır. Buz varsa buz parçalarını koltuk altlarına ve kasıklara yerleştirin. Hava akışını ve buharlaşmayı artırmak için hastayı bir gazete ya da vantilatör yardımıyla serinletin.
Soğuk Odada Tutun
Duştan sonra hastayı soğuk bir yere alın.
Ayaklarını Kaldırın
Kan dolaşımını başa doğru yönlendirmek için ayaklarını yükseltin.
Masaj Yapın
kan dolaşımını beyne ve vücut merkezine dönmesini sağlamak için kol ve bacaklara masaj yapın.
Su takviyesi
Hastanın bilinci yerindeyse yudum yudum su içmesini sağlayın. Zihinsel olarak zayıf durumda ise su içmek pek mümkün olmayabilir. Bu durumda damar yolu ile sıvı takviyesi gerekebilir.
Hastanın vücut sıcaklığının takibi gerekir
Hastanın vücut sıcaklığını düşürürken her 10 dakikada bir rektal yoldan vücut sıcaklığını ölçün ve 38.5 derecenin altına düşmesine engel olun. Hastanın vücut sıcaklığını 39.4 dereceye kadar düşürünceye kadar duşta tutun. Termometreniz yoksa ilk müdahaleden sonra hastanın vücudunda soğuma hissedinceye kadar devam edin. Isınma tekrar başlarsa tekrar soğutma işlemi yapın.
Sıcak Çarpması İçin Hastanedeki Tedavi
Hastanede daha dikkatli ve kontrollü sıcaklık ölçümleri elde etmek mümkündür. Merkezi vücut ısının ani düşmesini engellemek için,vücut ısısı sürekli ölçülür. Tuz ve elektrolit seviyelerini belirlemek için kan testleri yapılır, tespit edilen eksikleri düzeltmek için sıvı-elektrolit tedavisi uygulanır. Böbrek yetmezliği açısından hastanın elektrolit değerleri birkaç hafta boyunca takip edilir.
Sıcak Bitkinliğinin Tedavisi
Sıcak bitkinliği genellikle evde tedavi edilebilir.
Soğuk Suyla Islatın
Hastayı soğuk bir yere yatırın, elbiselerini gevşeterek ya da çıkararak ıslak havlu yardımıyla soğuk su kullanarak ovun ve buz parçalarını da yine soğutucu olarak kullanın. Aynı zamanda soğumayı ve buharlaşmayı artırmak için hastayı serinletin.
Seyreltik Tuzlu Su İçilmesi
Bir miktar tuzlu su içerin.(1 litre suda 1 çay kaşığı tuz çözülebilir) Bu 1 litre su 1 saati aşkın bir süre boyunca yudum yudum hastaya verilebilir. Hastanın enerjisini artırmak için bir miktar şekerli su da ilave edilebilir. Ağızdan takviye yapılamaz ise tıbbi tedavi için hastaneye yatış yapılması uygundur.
Masaj Yapın
Sıcak çarpmasının etkileri hastaya masaj ve esnetme hareketleri yaptırarak azaltılabilir. Kramplı kaslara sert masaj ve ıslak havlu yardımcı olabilir. Tuzlu su vermek sıcak çarpmasının etkilerini hafifletmeye yardımcı olur.
Sıcak bitkinliği geçirenler 24 saat boyunca istirahat etmelidirler.
Sıcak Çarpmasının Sonuçları
Sıcak bitkinliği ihmal edilmezse hayati tehlike arz etmez fakat güneş-sıcak çarpması doğru bir tedavi uygulanmaz ise ölümcül olabilir. Vücudun soğutma mekanizması başarılı olmazsa vücut sıcaklığı hızlı bir şekilde artar ve 30 dakikadan bile daha az bir sürede ölüm gerçekleşebilir. Bazı şiddetli vakalarda, ilk travmadan sonra böbrek ve kalp yetmezliği gibi komplikasyonlardan görülür ve ileri durumlarda yaşam kaybı görülebilir. Güneş çarpması, kurbanlarının % 10’undan fazlasının ölümüne sebep olmaktadır.
Doktor Hangi Durumlarda Çağrılmalıdır?
- Güneş çarpması acil tıbbi bir vakadır. Aşağıdaki semptomları gösteren bir kişiye tanıklık ederseniz acil tıbbi yardım çağırın.
- Sersemlik,başağrısı
- Aşırı yorgunluk
- Gerginlik
- Şiddetli kas ağrıları, yüksek ateş veya mide bulantısı
- Havale geçirme ya da bilinç kaybı
Güneş çarpması durumunda yapılmaması gerekenler:
- Hastanın bilinci yerinde değilse içecek vermeyin.
- Alkol koklatmayın.
- Alkollü ve gazlı içecekler vermeyin.
- Katı yiyecek çok tehlikeli sonuçlar doğuracaktır. Kesinlikle hastaya yiyecek vermeyin.
- Çocukların güneş çarpmasından korunması için neler yapılmalıdır?
- Sabah 10:00 ile öğleden sonra 15:00 arasında çocuklarınızı doğrudan güneş ışığında bırakmayınız.
- Çocuğunuza gölge kuralını öğretin “gölgen senden küçükse güneş altında kalma” telkinini sık sık işleyin.
- Koruyucu giysilere önem verin.
- Koruyucu krem olarak kaliteli malzemeler kullanın.
- Su ve beyaz kum gün ışığını yansıtan faktörlerdir. Kumsallarda iken korunmaya ayrıca önem verin.
